Στο πλαίσιο του 25oυ Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης πραγματοποιήθηκε την Παρασκευή, 10 Μαρτίου, στο Πράσινο Δωμάτιο του Ολύμπιον, η ειδική ακρόαση του podcast με τίτλο Mute – Η Σιωπηλή Βία της Μεσοτοιχίας, του Ανδρέα Βάγια. Το podcast, που έχει ως θέμα του την έμφυλη βία της καθημερινότητας, όπως αυτή παρουσιάζεται μέσα από τις μαρτυρίες γυναικών που την έχουν βιώσει, έχει βραβευτεί με το βραβείο του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης και του μη κερδοσκοπικού δημοσιογραφικού οργανισμού iMEdD, ο οποίος ιδρύθηκε το 2018 με αποκλειστική δωρεά από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ). To podcast κέρδισε το βραβείο για την ανάπτυξη και υλοποίηση ενός πρωτότυπου ηχητικού ντοκιμαντέρ που βασίζεται στη δημοσιογραφική έρευνα και τεκμηρίωση.
Την εκδήλωση προλόγισε η υπεύθυνη Επικοινωνίας του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, Δήμητρα Νικολοπούλου. «Καλώς ήρθατε σε αυτό το πείραμα ακρόασης ενός podcast σε δημόσιο χώρο και όχι στα ακουστικά μας, όπως συνηθίζεται. Σε αυτή την περίσταση, που είναι αρκετά συνηθισμένη στο εξωτερικό, άνθρωποι βρίσκονται και ακούνε όλοι μαζί podcast, θέλοντας να δει ο ένας τις αντιδράσεις του άλλου και τον αντίκτυπο στον συνακροατή τους. Φυσικά, η δυνατότητα αυτή υπάρχει και στο δικό μας Podcast Room, το οποίο όμως λειτουργεί με άλλους όρους: είναι μια μικρή αίθουσα μουσείου με χαμηλό φωτισμό, απ’ όπου μπορείς να μπεις και να βγεις ό,τι ώρα θέλεις. Αμέσως μετά, θα έχουμε και τη δυνατότητα να συζητήσουμε για την εμπειρία που βιώσαμε όλοι μαζί», σημείωσε αρχικά, παρουσιάζοντας το podcast του Ανδρέα Βάγια.
Πριν την ακρόαση του podcast, ο δημοσιογράφος Ανδρέας Βάγιας μοιράστηκε ορισμένες σκέψεις με το κοινό. «Ευχαριστούμε πάρα πολύ που είστε εδώ. Καταρχάς εύχομαι να είστε καλά εσείς και οι οικείοι σας. Το δυστύχημα στα Τέμπη έχει αφήσει ένα συλλογικό τραύμα, είναι λογικό να υπάρχει οργή και θλίψη γιατί ήρθαν στην επιφάνεια χρόνιες παραλείψεις ενός συστημικού προβλήματος. Ένα συστημικό πρόβλημα θα συζητήσουμε και θα ακούσουμε και εδώ σήμερα, το οποίο έχει να κάνει με την έμφυλη βία. Θα ακούσουμε γυναίκες που έχουν υποφέρει από την έμφυλη βία και την πατριαρχία. Και στην πραγματικότητα, εδώ, παίζει μεγάλη σημασία ο χώρος στον οποίο συμβαίνει η βία. Αυτό που ακούμε κατά καιρούς όταν συμβαίνει μια γυναικοκτονία, μια κακοποίηση, είναι ότι κανείς δεν ήξερε. Προσπαθούμε, λοιπόν, να διερευνήσουμε αν κάτι τέτοιο όντως συμβαίνει, αν κανείς μας δεν ξέρει ή γιατί κανείς αφήνει ένα θύμα απροστάτευτο», δήλωσε ο Ανδρέας Βάγιας.
Ακολούθησε η ακρόαση του podcast, συνολικής διάρκειας 42 λεπτών. Στη συνέχεια, το κοινό είχε την ευκαιρία να συνομιλήσει με τον δημιουργό και να του απευθύνει ερωτήσεις ή να καταθέσει τις εμπειρίες του από τη διαδικασία της συνακρόασης. Τον λόγο πήρε ο Ανδρέας Βάγιας: «Έπρεπε να διαχειριστούμε ένα πολύ μεγάλο υλικό. Είχαμε ένα υλικό 8 ωρών, από το οποίο έπρεπε να παραδώσουμε ένα podcast 40 λεπτών. Θέλω να ευχαριστήσω κάποιους ανθρώπους, γιατί το podcast αυτό δεν είναι μια προσωπική δουλειά, αλλά μια συλλογική προσπάθεια. Θέλω, αρχικά, πολύ ειλικρινά να ευχαριστήσω το iMEdD, γιατί μου έδωσε τη δυνατότητα να συγκεντρωθώ και να αφοσιωθώ, να δουλέψω με έναν τρόπο οργανωμένο. Εργάζομαι 14 χρόνια ως δημοσιογράφος. Χρειάστηκε πάρα πολλή δουλειά για να διαχειριστούμε όλο αυτό το υλικό. Αν δεν υπήρχαν αυτές οι συνθήκες, δεν θα γινόταν αυτό το podcast. Θέλω, επίσης, να ευχαριστήσω πάρα πολύ τον Παναγιώτη Μένεγο, που είναι σήμερα μαζί μας, ο οποίος έχει παίξει καθοριστικό ρόλο στη δημιουργία του podcast, γιατί ήταν στην πραγματικότητα ο άνθρωπος με τον οποίο μπορούσα να συνομιλώ. Θα ήμουν ένας ολομόναχος τύπος που έχει όλο αυτό το υλικό και όλη αυτή την εμπειρία, συνομιλώντας με αυτές τις γυναίκες, και θα μιλούσα μόνος μου. Είχα τη δυνατότητα μαζί του να δοκιμάζω πράγματα, να ξέρω αν είμαι σε σωστό δρόμο. Επίσης, θέλω να ευχαριστήσω τον Κώστα Γρούντα που είναι μαζί μας, ο οποίος έχει γράψει τη μουσική. Να ευχαριστήσω τον Άρη Αθανασόπουλο, που συνεργαστήκαμε εξαιρετικά και έχει κάνει τη μίξη του ήχου, αλλά και τον Ευγένιο Καλοφωλιά, που έχει κάνει το εικαστικό. Επίσης, θέλω να ευχαριστήσω φίλες και φίλους που ήταν οι άνθρωποι που συμβουλεύτηκα πριν φτάσουμε στη διαδικασία του μοντάζ. Έπρεπε να παρατηρήσω τις αντιδράσεις τους για να δω προς τα που πάει όλο αυτό το εγχείρημα. Και θέλω να ευχαριστήσω πάρα πολύ – θα το κάνω γραφικό, όπως γίνεται σε τέτοιες περιστάσεις- τη σύντροφό μου, Ευγενία, η οποία υπήρξε ο συνομιλητής μου απ’ όταν κατατέθηκε η πρόταση τον Σεπτέμβριο. Mε την ιδιότητα του αρχιτέκτονα με βοήθησε ως δημοσιογράφο να βάλω την αίσθηση του χώρου σε αυτό που αποκαλούμε δημοσιογραφία. Σε όλες τις σχολές δημοσιογραφίας, μας λένε για τα πέντε W. Το where, το πού δηλαδή, έχει καθοριστική σημασία. Εδώ ο χώρος έχει παίξει καθοριστικό ρόλο για να δούμε τη βία στη βάση της. Θα ήθελα να ευχαριστήσω ξανά τις γυναίκες αυτές. Είναι τιμή μου που με εμπιστεύτηκαν, διότι είναι τρομερά δύσκολο να μπορέσουν να ανακαλέσουν όλα αυτά τα τραύματα», εξήγησε ο κ. Βάγιας.
Ο ίδιος μίλησε και για την επιλογή του να μην παρουσιάσει πολύ έντονες σκηνές βίας στο podcast. «Τις γυναίκες αυτές θέλαμε να τις προστατεύσουμε. Υπάρχουν πολλά πράγματα που δεν αναφέρουν στην ιστορία τους. Νομίζω, όμως, έχοντας την όλη εικόνα της ιστορίας, ότι δεν λείπει κάτι το καθοριστικό. Ενδεχομένως λείπουν οι πολύ έντονες σκηνές βίας. Ωστόσο, η δική μου η πρόθεση δεν ήταν να κάνουμε ένα podcast που να πουλάει αίμα, για να το πω με χυδαίους όρους. Τα ΜΜΕ διψάνε για αίμα, πουλώντας τον πόνο του θύματος. Εμείς θέλαμε να δείξουμε κομμάτια της ιστορίας», τόνισε χαρακτηριστικά.
«Τις γυναίκες αυτές θέλαμε να τις προστατεύσουμε. Υπάρχουν πολλά πράγματα που δεν αναφέρουν στην ιστορία τους. Νομίζω, όμως, έχοντας την όλη εικόνα της ιστορίας, ότι δεν λείπει κάτι το καθοριστικό. Ενδεχομένως λείπουν οι πολύ έντονες σκηνές βίας».
Απαντώντας σε σχετική ερώτηση, μίλησε για τη διαδικασία προσέγγισης των γυναικών αυτών. «Είχαμε έναν πρώτο σκελετό σεναρίου για το τι χαρακτήρες αναζητούμε. Εγώ επιμένω στο κομμάτι της συλλογικής δουλειάς, το οποίο με ενδιαφέρει πάρα πολύ. Έχει κάτι το μοναχικό αυτή η δουλειά, αλλά αν υπάρχει και κάτι το συλλογικό είναι πολύ πιο ενδιαφέρουσα. Από το κομμάτι της δημοσιογραφικής έρευνας αντλήθηκαν οι υποθέσεις. Το podcast αυτό δεν διατείνεται πως τα έχει πει όλα. Eυτυχώς, στην πορεία δεν άλλαξε κάτι. Το λέω γιατί θα μπορούσε ανά πάσα στιγμή να αλλάξει το οτιδήποτε, μπορεί οι γυναίκες αυτές να άλλαζαν γνώμη, να μην ήθελαν να μιλήσουν τελικά. Όσον αφορά το κομμάτι της δια ζώσης συνάντησης, αυτό ήταν έντονο τόσο για εκείνες όσο και για μένα. Όπως ακούσατε και στο podcast μία από τις γυναίκες έπαθε κρίση πανικού στη διάρκεια της συνέντευξης, αν και εγώ δεν μπορούσα να το διαπιστώσω εκείνη τη στιγμή. Θέλω να ευχαριστήσω το iMEdD γιατί είχα τη δυνατότητα να δουλέψω με έναν τρόπο που δεν είναι ο κλασικός: δεν είχα να διαχειριστώ το έντονο άγχος ότι πρέπει να κάνω μια συνέντευξη 15 λεπτών. Είχα τη δυνατότητα να συζητήσω και να μιλήσω. Και ήταν καθοριστικό αυτό για τις ίδιες, ώστε να με εμπιστευτούν και να νιώσουν ότι δεν μιλάνε κάπου όπου κάποιος θέλει να μιλήσουν για να έχει να πει “κοίτα τι φοβερές και τρομακτικές ιστορίες βρήκα’’. Στην πραγματικότητα υπήρχαν αποσπάσματα που θα μπορούσαν να είναι μέσα και κόπηκαν για αυτόν ακριβώς τον λόγο», σημείωσε.
Ακολούθως, ο κ. Βάγιας μίλησε και για τις δυνατότητες που προσφέρει ως φόρμα το podcast σε τέτοιου είδους ευαίσθητα ζητήματα, αλλά και για την επιλογή του να μη χρησιμοποιήσει την τεχνική της αφήγησης. «Είναι τελείως διαφορετική η αντιμετώπιση του συνεντευξιαζόμενου προσώπου όταν δεν υπάρχει η κάμερα με το led φως που μπορεί να γίνει πολύ άχαρη. Καμιά φορά, δυστυχώς, η συνέντευξη μπορεί να λειτουργήσει ανακριτικά. Είχα εκφράσει την επιθυμία να μην έχει αφήγηση το podcast, ώστε να μην παραπέμπει σε ρεπορτάζ. Αυτό όμως για να συμβεί θα πρέπει το ίδιο υλικό να μπορεί να το στηρίξει. Δηλαδή, να φτάσουμε σε ένα σημείο όπου μπορούν οι συμμετέχουσες να συνομιλήσουν μεταξύ τους χωρίς να έχουν συναντηθεί. Ξέρω πολύ καλά ότι η έννοια της αφήγησης λειτουργεί ως καθοδήγηση και σε καμία περίπτωση δεν ήθελα να βάλω τον εαυτό μου, έναν άντρα, σε αυτή τη θέση, να κάνει μάθημα και να κουνάει το δάχτυλο στις γυναίκες για το τι συμβαίνει με την έμφυλη βία», επισήμανε ο κ. Βάγιας.
Για τη δυνατότητα του podcast να διευκολύνει την αφήγηση τέτοιων ιστοριών τοποθετήθηκε και ο Παναγιώτης Μένεγος, υπεύθυνος περιεχομένου και δημοσιογραφικής παραγωγής podcast του iMedD. «Μερικές φορές το ότι δεν έχεις εικόνα ξεκλειδώνει τους συνεντευξιαζόμενους πιο εύκολα και σου δίνει και μεγαλύτερη ελευθερία στο πώς θα αναπτύξεις την ιστορία, γιατί ξεμπερδεύεις μια και καλή με τα οπτικά κλισέ που έχουμε συνηθίσει να χρησιμοποιούμε για να λέμε τέτοιες ιστορίες στο παρελθόν. Και η μουσική του Κώστα λειτουργεί πολύ καλά, διακριτικά, χωρίς να υπάρχει προσπάθεια να βαρύνει το θέμα, να εκβιάσει συναισθήματα ή να γίνει μελό. Είναι κάτι το οποίο εξαρχής δεν θέλαμε να κάνουμε. Νομίζω ότι το πετύχαμε», τόνισε.
Ο Ανδρέας Βάγιας μίλησε στη συνέχεια και για την προσωπική αναζήτηση και διαδικασία αμφισβήτησης, στην οποία τον υπέβαλε η δημιουργία αυτού του podcast. «Είχα να διαχειριστώ το κομμάτι της λεκτικής, ψυχολογικής και σωματικής βίας που έχουν δεχθεί αυτές οι γυναίκες. Την ίδια στιγμή, έχω μεγαλώσει και ο ίδιος σε μια πατριαρχική κοινωνία. Δεν το λέω ως διαπιστευτήριο. Ξέρω ότι δεν έχω ασκήσει σωματική βία. Στο podcast αυτό μιλάνε μόνο γυναίκες, γιατί θεωρώ ότι οι άντρες έχουν μιλήσει πολύ, αλλά απευθύνεται φυσικά και σε άντρες. Και οφείλω να πω ότι έχω βρεθεί σε μια διαδικασία φοβερών αμφιβολιών μέσα μου για το αν θα υπάρξει αύριο το πρωί ένα τηλεφώνημα από ένα κορίτσι που ήμασταν κάποτε μαζί και θα μου πει “Ξέρεις εμένα τι μου έκανες όταν τσακωθήκαμε εκείνο το βράδυ;’’ Δεν προσπαθώ να βγάλω τον εαυτό μου απ’ έξω. Το κομμάτι της έμφυλης βίας και της πατριαρχίας μάς αφορά όλους», επισήμανε.
«Το κομμάτι της έμφυλης βίας και της πατριαρχίας μάς αφορά όλους».
Λίγο πριν την ολοκλήρωση της συζήτησης μια ακροάτρια που παρευρέθηκε στην εκδήλωση πήρε τον λόγο και μοιράστηκε την επώδυνη προσωπική εμπειρία της: «Εγώ έχω υποστεί βιασμό στο εξωτερικό. Δεν πρέπει να ντρεπόμαστε, πρέπει να βγαίνουμε έξω και να το λέμε, αυτό μας κάνει και πιο δυνατές. Όταν κρυβόμαστε πίσω από κάμερες ή δεν λέμε το όνομά μας δημιουργείται ένα είδος θυματοποίησης. Εγώ βγαίνω πλέον και το λέω έχοντας την ελπίδα ότι θα παρακινήσω κι άλλες θηλυκότητες να εκφραστούν δημόσια, με απώτερο σκοπό να αλλάξει κάτι. Η λέξη θύμα επίσης μας κάνει πιο αδύναμες, οι γυναίκες που υπέστησαν βιασμό δεν είναι θύματα, είναι επιζήσασες».
Μια μέρα πριν από την ειδική εκδήλωση ακρόασης πραγματοποιήθηκε η ανοιχτή συζήτηση «Έμφυλη Βία: Βλέπω, Ακούω, Μιλάω». Στη διάρκεια της συζήτησης εξερευνήθηκαν οι μορφές της έμφυλης βίας, του καθημερινού, παγκόσμιου φαινομένου που πλήττει στη συντριπτική πλειοψηφία γυναίκες, νεαρά κορίτσια και ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα, ενώ αναφέρθηκαν οι τρόποι για να γίνουν ορατές οι αόρατες εκφάνσεις του. Στη συζήτηση συμμετείχαν οι: Ευθυμία Ζυμβραγάκη, σκηνοθέτιδα του ντοκιμαντέρ Τώρα το φως πέφτει κάθετα, Ανδρέας Βάγιας, δημοσιογράφος και δημιουργός του podcast Mute – Η σιωπηλή βία της μεσοτοιχίας, Ιωάννα Κοσμοπούλου, Αντιδήμαρχος Κοινωνικής Πολιτικής και Πρόεδρος της Δημοτικής Επιτροπής Ισότητας Δήμου Θεσσαλονίκης, Εύα Γκάση, υπεύθυνη Διαχείρισης Περιστατικών Έμφυλης Βίας του Κέντρου Διοτίμα στη Θεσσαλονίκη, καθώς και το επιστημονικό προσωπικό του Ξενώνα Φιλοξενίας Γυναικών θυμάτων βίας Δήμου Θεσσαλονίκης. Τη συζήτηση συντόνισε η Δήμητρα Νικολοπούλου, δημοσιογράφος και επικεφαλής Επικοινωνίας του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Διαβάστε περισσότερα εδώ